Η καταγωγή και μακροχρόνια ιστορία της νηστείας

του Νίκου Παπαχρήστου

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η περισσότερο συναισθηματικά φορτισμένη ημέρα της εορτής του Πάσχα.....

 Η κορύφωση του Θείου Δράματος. Αυτή την ημέρα οι πιστοί σε ένδειξη πένθους δεν τρώνε, σχεδόν, τίποτα. Εχουν πλέον εισέλθει στο τελικό στάδιο της σωματικής και πνευματικής δοκιμασίας που ξεκίνησε με την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Γιατί η νηστεία, κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας, δεν είναι μόνο η αποχή από κάποια φαγητά αλλά και από πάθη, εγωισμούς και χαρακτηριζόμενες αμαρτωλές συμπεριφορές. Ετσι ως δοκιμασία, συναντάται στη διάρκεια των αιώνων, με διαφορετική ίσως μορφή, σχεδόν σε όλες τις θρησκείες.

Στις τρεις μονοθεϊστικές, τις λεγόμενες Αβραμιαίες, θρησκείες, στον Ιουδαϊσμό, τον Χριστιανισμό και το Ισλάμ η νηστεία αποτελεί ένα σημαντικό -ενίοτε απαραίτητο- στάδιο για την ψυχοσωματική προετοιμασία του πιστού. Εδράζεται δε, σε ανάλογες δοκιμασίες βιβλικών προσώπων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Μωυσής νήστευσε 40 ημέρες πριν ανέβει στην κορυφή του Ορους Σινά για να παραλάβει, κατά τη θρησκευτική παράδοση, από τον Θεό τη Διαθήκη των 10 εντολών. Η νηστεία τού έδωσε το θάρρος και το ψυχικό σθένος να «αντικρίσει» τον Δημιουργό, ενώ στην περίπτωση του Σαμψών αποτελούσε το πραγματικό μυστικό της δύναμής του. Μετά από νηστεία 24 ωρών ο Δανιήλ «επιβίωσε» στον λάκκο των Λεόντων, ενώ ο Ιησούς Χριστός πριν ξεκινήσει τη διδασκαλία του αποσύρθηκε στην έρημο όπου με νηστεία και προσευχή παρέμεινε επί 40 ημέρες.

Από τα αρχαία χρόνια πιστευόταν πως η νηστεία δυναμώνει την προσευχή, ενισχύει τον άνθρωπο, θωρακίζει την υγεία του, καταπολεμά τους πειρασμούς. «Με την τρυφή, τη μέθη και τα διάφορα καρυκεύματα εξάπτεται και κάθε είδος ακολασίας» προειδοποιούν τα εκκλησιαστικά κείμενα, ενώ ο Μ. Βασίλειος σημείωνε ότι «αν κυριαρχούσε η νηστεία, η ζωή μας δεν θα ήταν γεμάτη στεναγμούς. Θα επικρατούσε τέλεια ειρήνη σε ολόκληρη της ανθρωπότητα». Κατά τον Αγιο Νικόδημο, νηστεία είναι «η τέλεια ασιτία ή και το να τρώγη τινάς μίαν φοράν την ημέραν, κατά την εννάτην ώραν, με ξηροφαγίαν, άρτου δηλονότι μόνον και ύδατος».

Αποκλεισμός τροφών
Σήμερα, η νηστεία έχει συνδεθεί κυρίως με την αποχή από ορισμένα φαγητά, όπως κρέας, ψάρια και τα ζωικής προέλευσης προϊόντα. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου και των Χριστουγέννων, της Τετάρτης και της Παρασκευής έχουν καθοριστεί στη διάρκεια των αιώνων από την Εκκλησία. Ομως, με ποια κριτήρια αποκλείστηκαν κάποιες τροφές;

 Οι υψηλές θερμοκρασίες της Μέσης Ανατολής, ο νομαδικός τρόπος ζωής, η έλλειψη ή οι επιδράσεις κάποιων τροφών, όπως τα μπαχάρια, η ανάγκη διαφοροποίησης από προηγούμενες θρησκευτικές πρακτικές αλλά και η προσπάθεια εξίσωσης πλουσίων και φτωχών ενώπιον του Θεού ήταν ορισμένοι από τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς λόγους που επηρέασαν στη διαμόρφωση των νηστειών. Αξίζει να σημειωθεί πως καθώς εξαπλωνόταν ο Χριστιανισμός η νηστεία προσαρμοζόταν στις κλιματολογικές συνθήκες και τις διατροφικές συνήθειες της περιοχής. 

Ετσι διαφορετική είναι η νηστεία που ακολουθούν οι χριστιανοί της Μεσογείου από αυτήν των χριστιανών που ζουν στις χαμηλές θερμοκρασίες της παγωμένης Λαπωνίας ή της νησιωτικής Γροιλανδίας όπου το κρέας αντί να εξαιρείται μάλλον επιβάλλεται

Πηγή