Η απίθανη ιστορία της λέξης "Χιούμορ"

 Γράφει ο Γιώργος Δαμιανός

“Το γέλιο απελευθερώνει τον αγροίκο από το φόβο του διαβόλου, γιατί μεσ’ τη γιορτή των τρελών και ο διάβολος φαίνεται φτωχός και ηλίθιος και επομένως ελέγξιμος…αυτό το βιβλίο μπορεί να διδάξει ότι η απελευθέρωση από το φόβο του διαβόλου είναι σοφία…το γέλιο αποσπά για μερικές στιγμές τον αγροίκο από το φόβο…ο αγροίκος που γελάει δε νοιάζεται τη στιγμή εκείνη αν θα πεθάνει…και τι θα γινόμασταν εμείς (η εκκλησία) χωρίς το φόβο του θανάτου… το γέλιο είναι υποκινητής της αμφιβολίας”....

Με αυτά τα λόγια, και άλλα πολλά, περιγράφει ο Ουμπέρτο Έκο στο “Όνομα του Ρόδου” τη σημασία του γέλιου στη ζωή του ανθρώπου. Σε κάποιο σημείο, μάλιστα, οι δύο διαφωνούντες μοναχοί του διαλόγου, Γουλιέλμος και Χόρχε, αναφέρουν ότι τα λουτρά, όπως και το γέλιο, αποκαθιστούν την ισορροπία των χυμών (που ενυπάρχουν στον άνθρωπο, και τον θεραπεύουν). 

Με αυτό τον τρόπο ο Έκο μεταφέρει στο έργο του την μέχρι τον Μεσαίωνα πεποίθηση για τη σχέση των χυμών του σώματος με την ψυχική και σωματική Υγεία του ανθρώπου. Πρόκειται για του 4 χυμούς (το αίμα, η μαύρη χολή, η λευκή χολή και το φλέγμα), που αν η ανάμειξη τους γίνεται κανονικά και κατά τις φυσικές αναλογίες τότε ο άνθρωπος είναι υγιής, εύθυμος, in boun umore (κατά του Ιταλούς) ή en bonne humoeur (κατά τους Γάλλους).

 Άλλωστε η ιταλ. umore, η γαλλ. humoeur και αγγλ. humor, ίσως να παράγονται ετυμολογικά από την ελληνική λέξη “χυμός” (αν και οι Schenkl και Georges θεωρούν ότι παράγεται από την ελλην. λέξη“υγρός”).
Αυτή η θεωρία του φιλόσοφου Εμπεδοκλή (495 – 435 π.Χ.), του γιατρού Ιπποκράτη (460 π.Χ. – 377 π.Χ.), και του Γαληνού (129 μ.Χ. – 199 μ.Χ) επηρέασε την Ιατρική σκέψη μέχρι τον Μεσαίωνα και για αυτό το Humor ήταν συνδεδεμένο με την υγεία των ανθρώπων. Ας μην ξεχνάμε ότι και η λέξη melancoly παράγεται από τη μαύρη χολή (μέλας:μαύρος + χολή)

To “χιούμορ” με τη σημασία του “αστείου”

Από τα τέλη του 16ου αιώνα η λέξη humor καθιερώνεται με την έννοια του αστείου: ο Benjamin Jonson (1572 – 1637) παρουσιάζει το 1598 την κωμωδία Every Man in His Humour και ένα χρόνο αργότερα το Every Man out of His Humour. Την ίδια εποχή ο Shakespeare στο Henry IV, Part 2 υποστηρίζει ότι το humor είναι “ένα αστείο ειπωμένο με θλιβερή όψη”. Λίγο αργότερα, το 1636, το humoeur αναλύεται και από το Γάλλο Pierre Corneille.

Σχεδόν ένα αιώνα αργότερα ο όρος humor θα αναλυθεί από τον Joseph Addison (1672-1719) στο False and True Humour και θα δοθεί μία φανταστική γενεολογία του: η αλήθεια γέννησε τον ορθό λόγο, ο ορθός λόγος γέννησε το πνεύμα, το οποίος παντρεύτηκε την Ευθυμία και απέκτησε ένα γυιό, το Χιούμορ. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Τακερέι υποστηρίζει ότι το Χιούμορ είναι ο γιος της αγάπης. Από τα πιο ενδιαφέροντα σχόλια που έτυχε να διαβάσω ήταν αυτό του Mark Twain (1835 – 1910) ο οποίος υποστηρίζει ότι η εσωτερική πηγή του χιούμορ δεν είναι η χαρά αλλά η λύπη

Χιούμορ και ειρωνεία

Οι ελληνικής καταγωγής λέξεις για το “αστείο”, που χρησιμοποιούνται στην αγγλική, είναι πολλές, ενδεικτικά αναφέρω: humor, satire, sarcasm, sardonic, comic, comedy, euthemy, irony. Αυτό το τελευταίο είναι κάτι διαφορετικό από το χιούμορ και η ειδικά η Σωκρατική ειρωνεία στηρίζεται πάνω στη θρησκευτική ιδέα για τον άνθρωπο. Κατά το Σωκράτη η ειρωνεία δίχως σεμνότητα και αιδώ είναι θράσος και αλαζονεία. 

Μόνο ο άνθρωπος που ξέρει να υποτάσσεται σε κάτι ανώτερο έχει το δικαίωμα να είναι ειρωνικός “γιατί πρέπει να πιστεύουμε σε κάτι ανώτερο από τον άνθρωπο για να ειρωνευτούμε τη διαγωγή και τα φρονήματα του”

Πηγή