Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΡΕΦΤΗ

    επιμέλεια/ αρχισυνταξία: Απόστολος Θηβαίος

«Χίλιοι σπασμένοι καθρέφτες της σελήνης και η θάλασσα, τρελή, τρελή, που προσπαθεί να τους συναρμολογήσει.»

 (Τάσος Λειβαδίτης, «Ο κόσμος μόνο όταν τον μοιράζεσαι υπάρχει»).....

Πρόκειται για ένα αντικείμενο με ειδικό, καθώς λένε, βάρος. Η εξοικείωση του ανθρώπου με τη δυναμική του, η ανάδειξή του σε αντικείμενο οικιακής χρήσης, η διαρκής παρουσία του στους πιο αδιάφορους χώρους, δεν συνιστούν παράγοντες, οι οποίοι θα μπορούσαν να επηρεάσουν ή ακόμα να μειώσουν τον υπερβατικό συμβολισμό που κατέχει. Η σύγχρονη εποχή της εικόνας, όπως θα μπορούσαμε, ίσως αυθαίρετα να ονομάσουμε την περίοδο από τα τέλη του 20ου αιώνα έως σήμερα, καθιστά τη δυναμική του σημειολογία ξεχωριστή και ιδιαίτερη.

Ο καθρέφτης, με την περίτεχνη, κατασκευαστική του κουλτούρα κατά την προαναγεννησιακή και αναγεννησιακή περίοδο, την ανάδειξή του ως βασικό, θεωρητικό στοιχείο στην ψυχολογική ερμηνεία της ατομικότητας, οι διαρκείς αναφορές του στη λογοτεχνία και τα εικαστικά εν γένει, επιβεβαιώνουν την ιδιαίτερη γοητεία που ασκεί ετούτο το ξεχωριστό αντικείμενο στον άνθρωπο και τη θεώρηση, την οποία αυτός διατηρεί για τον κόσμο.
 Μοναδικός φορέας, συγκλονιστικά, θα λέγαμε ρεαλιστικός στην εμπέδωση της ανθρώπινης συνείδησης, ο καθρέφτης δεν μπορεί να απολέσει την ειδική του σημασία. Δοξασίες, θρύλοι, μύθοι και μαγεία στηρίζουν ένα μεγάλο μέρος της διδασκαλίας τους στο είδωλο και τη μορφή του, όπως αυτή αποτυπώνεται στο κάτοπτρο. Ο καθρέφτης, με την τόση προοπτική και το πραγματικό, όσο και μεταφορικό του βάθος δεν μπορεί παρά να συνιστά μια αυτούσια, τεχνητή πραγματικότητα μες σε εκείνη, την οποία βιώνουμε.

«Και έσπασε τους καθρέφτες που κρατούσε μες στα χέρια της, γέμισε θραύσματα κρυστάλλων και τα χέρια της όλο αίματα. Φώναζε, έβριζε τα είδωλα, ήθελε να μην έχει δει, να μην γνωρίζει πόσο επώδυνα πράγματα είναι εκείνα που αποκαλούμε εαυτούς. Στάθηκε εμπρός στη μεγάλη κατασκευή του σαλονιού. Άγγιξε με τρυφερότητα την μπρούτζινη μπορντούρα, ένα πλαίσιο μοναδικής τεχνοτροπίας, με μορφές ηρώων και άλλες, σκοτεινές, τα στόματά τους ορθάνοιχτα, έτσι μοιάζει ο φόβος, η λύπη, σκέφτηκε και έπειτα έπαψε και έκλαψε ξανά για το λάθος της, έκλαψε με τόση νοσταλγία για όλα της τα λάθη. Όλα συνιστούν ζητήματα προσωπικά. Έτσι αόριστα που τα ονομάζουμε και τους αποδίδουμε τιμές, οι άλλοι δεν φαντάζονται, δεν υποψιάζονται πόσο φοβερά πράγματα είναι τούτα τα μοναδικά, τα καθρεφτισμένα οράματα, οι μνήμες, όπως εκείνες μιας αρχαίας νεότητας.»

Κατά την περίοδο του Μεσσαίωνα η κατοχή ή ακόμα περισσότερο η χρήση ενός καθρέφτη μπορούσε να επισύρει την κατηγορία της μαγείας και να οδηγήσει τον κάτοχό του στην Ιερά Εξέταση και τον τελικό εξαγνισμό της πυράς. Στις επόμενες περιόδους, όταν ο άνθρωπος μπόρεσε επιτέλους να αφήσει πίσω του το φόβο του Θεού και να κοιτάξει με τρόπο ευθύ τη σύντομη ζωή του ως ευκαιρία και όχι ως αμάρτημα, ο καθρέφτης, καθώς συμβαίνει με κάθε τι ανθρώπινο, αποτέλεσε ένα αντικείμενο πολυτελείας, τέχνης και κατοχύρωσης ενός κοινωνικού επιπέδου, τουλάχιστον υψηλού.

Η επιστήμη δεν δίστασε να διαπιστώσει εξ αρχής την πολύτιμη και πολύπλευρη χρήση του κατόπτρου σε τομείς, όπου η παρατήρηση συνιστά ζωτικής σημασίας διαδικασία. Τα σημερινά τηλεσκόπια, καθρέφτες στο σύμπαν, αποτελούν κατασκευές τεραστίων διαστάσεων, ενώ η συλλογή πληροφοριών, η οποία πραγματοποιείται με τη χρήση τους δικαιώνει την επιστημονική κοινότητα για την προσήλωσή της στην προσφορά του αντικειμένου.

Πηγή