Αντικαπνιστικό κίνημα

ΜΟΡΦΕΣ, ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, ΣΤΟΧΕΥΣΗ.

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, διαπιστώθηκε μια ευθεία αντίθεση προς τη χρήση και την ελεύθερη διακίνηση του καπνού......




Οι δημοσιευμένες μελέτες της ιατρικής κοινότητας, οι οποίες επιβεβαίωναν με κατηγορηματικό τρόπο τις τραγικές για την ανθρώπινη υγεία επιπτώσεις του καπνού, η αποδεδειγμένη επιβάρυνση του καπνού και η άμεση σύνδεσή του με τον καρκίνο των πνευμόνων από το σερ Ρίτσαρντ Ντόυλ, η προσπάθεια να ανακοπεί η διαρκώς αυξανόμενη κερδοφορία των επιχειρήσεων επεξεργασίας του καπνού συνιστούν μερικούς μόνο από τους λόγους, για τους οποίους διαμορφώθηκε έτσι ισχυρό ένα κίνημα, κατά του καπνού και ειδικότερα κατά του τσιγάρου και της απρόσκοπτης χρήσης του στο δημόσιο βίο. 

Το αντικαπνιστικό κίνημα, όπως ονομάζεται ετούτη η οργανωμένη αντίδραση στη χρήση και την εμπορία του καπνού, πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις και βρήκε συμμάχους, πέρα από την ιατρική κοινότητα, ακόμα και κυβερνητικούς σχηματισμούς και ασφαλιστικούς οργανισμούς, οι οποίοι χρηματοδότησαν μια πιο επιθετική πολιτική των εκπροσώπων του κινήματος αυτού. Με τούτο τον τρόπο, όχι μόνο ισχυροποιήθηκε με τον καιρό η τάση, η οποία ήθελε ένα μεγάλο ποσοστό της παγκόσμιας, κοινής γνώμης να αντιτίθεται στο τσιγάρο και τη χρήση του, αλλά διαδόθηκαν ευρύτατα οι θέσεις του με αποτέλεσμα την υπαναχώρηση των βιομηχανιών καπνού, οι οποίες δέχθηκαν ένα ισχυρότατο πλήγμα.

Σήμερα, με το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η στάση απέναντι στο τσιγάρο, εκτιμώμενη με βάση την πληροφόρηση σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και την οργανωμένη στάση των ευρωπαϊκών επιτροπών υγείας, το αντικαπνιστικό κίνημα φαίνεται να βρίσκεται στο απόγειο της άνθησής του, εξαργυρώνοντας την απαίτηση για πιο υγιείς συνθήκες διαβίωσης με νομοθετικές ρυθμίσεις, ιδιαιτέρως αυστηρές για τους παραβάτες καπνιστές. Οι αναγραφόμενες επισημάνσεις για τους κινδύνους υγείας στην επιφάνεια των συσκευασιών έτοιμων τσιγάρων, παρά την έλλειψη κομψότητας, συνιστούν μια ακόμα παραχώρηση των εταιρειών καπνού, στην προσπάθειά τους να διατηρηθούν επιχειρηματικά ενεργές.

Η πρώτη, οργανωμένη αντίδραση κατά του καπνίσματος, ακόμα και αν αυτή έβρισκε την αφορμή της στη μεταβολή της εξαιρετικά, χαμηλής, φορολογικής επιβάρυνσης στις εισαγωγές καπνού, προς όφελος πάντα των βασιλικών οίκων. Ο Ιάκωβος ο Α΄έπειτα από την επιμονή των Βρεττανών ιατρών και όντας ο ίδιος φανατικός αντικαπνιστής, επιβάλλει μια υπέρογκη φορολογία στις εισαγωγές καπνού, δημιουργώντας έτσι ένα ισχυρό ανάχωμα, το πρώτο, στην αθρόα χρήση του βλαβερού καπνού. 
Η ευρεία χρήση του καπνού, η ανάδειξή του πρωταρχικά ως απόλαυση, γρήγορα διέψευσε τις απόψεις εκείνες που ήθελαν το καινούριο φυτό από το «νέο κόσμο» να συνιστά θεραπεία για έναν μεγάλο αριθμό ασθενειών και συμπτωμάτων υγείας. Η παππική εκκλησία, λαμβάνοντας ηγετική θέση στην αντικαπνιστική πολιτική της αναπτυσσόμενης Ευρώπης, αποστέλει μισιονάριους στις αμερικανικές περιοχές, προκειμένου να εξαλείψει την κατανάλωση καπνού από τους ιθαγενείς. 
Με αυστηρές τιμωρίες, οι οποίες συνήθως έφτανα ως και το θάνατο η εκκλησία καταδίκασε με τον πιο εμφατικό τρόπο τη νέα συνήθεια, η οποία εισαγόταν στην Ευρώπη.  Η βαριά φορολογία, όπως προείπαμε, η σκληρότητα των επιβαλόμενων ποινών, η άτεγκτη στάση των εκπροσώπων του Βατικανού, δεν επέτρεπαν την παραμικρή παράκαμψη των οδηγιών κατά του καπνού. 
Με βάση τα ιερά κείμενα και τα άρθρα, τα οποία αφορούσαν τον περιορισμό της χρήσης του οινοπνεύματος η επίσημη, καθολική εκκλησία «έδωσε» το στίγμα για τις προθέσεις και τη στάση της.  Σε πόλεις της Γερμανίας, στη Σεβίλλη και αλλού ο καπνός κατέστη ένα ανεπιθύμητο προϊόν, ιδιαιτέρως επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Μια αμαρτία, με άλλα λόγια, η οποία δεν μπορούσε ούτε καν να συγχωρεθεί.

Ειδική μνεία, όμως, όσο αφορά τα μέτρα περιστολής του καπνού, θα πρέπει να πραγματοποιήσει κανείς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και το σουλτάνο Μουράτ τον Δ΄. Ο μονάρχης, όντας αλκοολικό και φανατικός αντικαπνιστής στάθηκε εξαιρετικά αυστηρός απέναντι στη συνήθεια του καπνίσματος, επικαλούμενος το Κοράνι και τις επιταγές του. 
Με αφορμή, δε τη γέννηση του γιου του και την πρόκληση μιας καταστροφικής πυρκαγιάς, η οποία κατέκαψε ολοκληρωτικά το μεγαλύτερο μέρος της πόλης εξαιτίας των πυροτεχνημάτων που εκτόξευσε για τη δημοσιοποίηση της, ο Μουράτ κατηγόρησε ευθέως τους καπνιστές και εξαπέλυσε ένα ανελέητο κυνηγητό εναντίον τους. 
Οι ποινές για όσους συλλαμβάνονταν ήταν εξωπραγματικές, ενώ πολλές φορές οι αποκεφαλισμοί, οι οποίοι εφαρμόζονταν στις περιπτώσεις των παραβάσεων, εκτελούνταν από τον ίδιο. Ο ίδιος συνήθιζε να τριγυρνά μεταμφιεσμένος στις λαϊκές αγορές και τις ύποπτες συνοικίες και να επιβλέπει την τήρηση των νόμων του Κορανίου, εκτελεστής του οποίου θεωρούνταν ο ίδιος.

Στον 20ο αιώνα, το αντικαπνιστικό κίνημα εμφανίζεται για πρώτη φορά ισχυρό και αποφασιστικό στις πρακτικές του. Η ναζιστική Γερμανία, λίγο πριν προκαλέσει την τραγωδία του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, ακολουθώντας το δόγμα του Χίτλερ, απαγόρευσε σταδιακά το κάπνισμα σε δημόσιους λειτουργούς ή αξιωματικούς, ενώ σε εξήντα πόλεις το κάπνισμα περιορίστηκε μόνο σε ιδιωτικούς χώρους και πάντα ελεγχόμενα. Οι γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα να καπνίσουν ή να λάβουν τα δελτία για τα δωρεάν τσιγάρα. 
Το χιτλερικό όραμα για την αναγέννηση της άριας φυλής και την ανάδειξη στο μέλλον της Γερμανίας ως κυρίαρχου έθνους προϋπόθετε μια πιο υγιή διαβίωση. Η πρακτική του διαχωρισμού του πληθυσμού σε υγιείς και μη πολίτες μπορεί να σταθεί ενδεικτική του παραλογισμού, με τον οποίο η Γερμανία των μέσων του προηγούμενου αιώνα διαμόρφωνε τη λαϊκή άποψη ή την οποιαδήποτε κρατική, πρακτική. 
Βέβαια, παρά την προσπάθεια για περιορισμό της χρήσης του καπνού η επιβολή των μέτρων είχε αποτελέσματα αντίθετα. Στην τριετία εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων σημειώθηκε μια ραγδαία αύξηση της ζήτησης του καπνού, αφού οι άνθρωποι είχαν κατορθώσει να εννοήσουν και να διεκδικήσουν πια την έννοια της προσωπικής απόλαυσης. Πολλοί θα συγκρίνουν την απελπισμένη ατομικότητα με τη συλλογικότητα ενός κινήματος. Και είναι ο ίδιος, μοναχικός άνθρωπος του αιώνα μας η κυριότερη αιτία για τη μη αποδοχή των πρακτικών ενός αντικαπνιστικού κινήματος, το οποίο δεν λαμβάνει υπόψη τη διάσταση της απόλαυσης, ως επιδίωξη κάθε χρήστη.

Κίνημα με τα χαρακτηριστικά της πολυσυλλεκτικότητας, την οποία παρουσιάζει το αντικαπνιστικό, δεν θα συναντήσουμε παρά στην Αμερική ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η τάση αυτή δεν χαρακτηρίζεται από μια νομοθετική ομοιογένεια ανάμεσα στις πολιτείες. Ετούτο σημαίνει πως δεν θα λείψουν οι ακρότητες στον περιορισμό του καπνού, με σημαντικότερη αυτή του Κάνσας, όπου και υποδείχτηκε σε πλανόδιο, θεατρικό θίασο που έπαιζε την «Κάρμεν», πως θα έπρεπε το έργο να εκτυλίσσεται σε φάρμα γαλακτοκομικών προϊόντων.
Οι παλινωδίες αυτές είναι πιθανό να συνεχίστηκαν, μέχρι το κίνημα κατά του καπνού να βασιστεί αμιγώς σε επιστημονικά πορίσματα, ώστε να στηρίξει την «πολεμική» του. Τούτες τις μελέτες θα δοκιμάσουν να γελοιοποιήσουν ή να διαστρεβλώσουν οι διαφημιστικές εταιρείες σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσουν μια ολοένα και ευρύτερη αποδοχή του κινήματος.

Ο πόλεμος μαίνεται ακόμα και σήμερα. Οι διαφημιστικές εταιρείες τελικά υπέκυψαν στις προσταγές της εποχής, αναδεικνύοντας ως κυρίαρχη τάση αυτή την οποία πρεσβεύει το αντικαπνιστικό κίνημα. Οι μελλοντικές εξελίξεις φαντάζουν πιο δυσοίωνες για τους καπνιστές και τη συνήθειά τους. Ήδη ο δημόσιος βίος έχει ενοχοποιήσει πλήρως τον καπνό, διαμορφώνοντας τη μελλοντική κατάσταση υπέρ των λεγομένων παθητικών καπνιστών.
Το αντικαπνιστικό κίνημα συνιστά μια απόλυτα δικαιολογημένη πρακτική, η οποία θα μπορούσε να λειτουργεί περισσότερο ενημερωτικά και προοληπτικά απέναντι στους νέους, ώστε ο αριθμός των εξαρτημένων από τον καπνό ατόμων να περιορίζεται σταδιακά ή ακόμα να μην προκύπτουν νέοι καπνιστές.
Η στάση αυτή όμως, ξεπερνά σε πολλές περιπτώσεις τη θεώρηση των καπνιστών ως πολιτών δεύτερης κατηγορίας, υποψηφίων νεκρών λόγω της έκθεσής τους όχι στον καπνό, μα την απόλαυσή του. Με άλλα λόγια, εκείνο που μένει να γίνει είναι να διατηρηθούν οι αντικαπνιστικές πρακτικές σε ένα τέτοιο επίπεδο, ώστε να μην χάνουν τον ανθρωπιστικό τους χαρακτήρα, επιβεβαιώνοντας εκείνη την τάση η οποία θέλει συλλόγους και κινήματα να μην προκαλούν παρά μόνο τον περιορισμό των εξειδικευμένων ελευθεριών μας, όλων όσων συνιστούν τη βασική και ακριβή μας δυνατότητα αυτοδιάθεσης. 

Λαμβάνοντας το μέρος των καπνιστών, ο γράφων θα ανακαλέσει τον Ηλία Πετρόπουλο και τη φωνή διαμαρτυρίας του. «Έχω δικαίωμα στον ιδιωτικό μου καρκίνο!»

Πηγή