αποκεφαλισμένες αλήθειες

γράφει ο  Απόστολος Θηβαίος.

Η Susan Sontag σημειώνει στο Περί Φωτογραφίας. Αυτό το οποίο οι ηθικολόγοι απαιτούν από μια φωτογραφία είναι να κάνει αυτό που καμιά φωτογραφία δεν μπορεί να κάνει – να μιλήσει. ....




Οι πρόσφατες, δημοσιοποιημένες λήψεις απ΄την εμπόλεμη ζώνη του Ιράκ εκπληρώνουν αυτό που η σπουδαία θεωρητικός επισημαίνει. Ο γονατισμένος κρατούμενος, με την φόρμα σε στυλ Γκουαντάναμο εκπροσωπεί με την καταγωγή του τον δυτικό κόσμο. Όρθιος πίσω του ένας μαυροφορεμένος μαχητής του νέου και φιλόδοξου, ισλαμικού κράτους που εγκαθιδρύει την παρουσία του ολοένα και περισσότερο, διεκδικώντας τα ιστορικά εδάφη του Ιράκ. Μια σύντομη ομιλία, απευθυνόμενη προς τους φορείς της δυτικής, πολιτικής εξουσίας και έπειτα η επονείδιστη πράξη του αποκεφαλισμού. 

Ένας φόνος με άλλα λόγια ενώπιον ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αυτές οι γονατισμένες μορφές με φόντο τα πετρώδη, ηπειρωτικά εδάφη σε λίγο πρόκειται να περάσουν στην ιστορία. Ο φόνος τους, ενδεδυμένος με μια απόχρωση πολιτικής δήλωσης πρόκειται να συνταράξει εκ νέου τον πολιτισμένο, δυτικό κόσμο. Μια τέτοια, ανθρώπινη δράση δεν μπορεί παρά να συγκλονίζει. Τόσο για το φόβο εκείνου του νεαρού ανθρώπου που στέκει υπομονετικά εμπρός στον εκτελεστή του, όσο και για τη φριχτή βαρβαρότητα με την οποία ασκούνται και εξελίσσονται στις μέρες μας οι διεθνείς σχέσεις.

Οι νεαροί φωτογράφοι που πεθαίνουν στα ιρακινά εδάφη συνοψίζουν με το θάνατό τους διάφανη τη σχέση με την οποία συνυπάρχει η προηγμένη δύση με τον παραδοσιακό, φονταμενταλιστικό, ανατολικό κόσμο. Η φωτογραφία, η αρχειοθετημένη δράση που περνά στην ιστορία μέσα από την κινηματογραφική μέθοδο καθίσταται ένα δυναμικό μέσο. Τα όρια που σηματοδοτεί η φωτογραφία και η εικονοληψία παραμένουν ακραία ελαστικά, καθιστώντας περιττή κάθε υποσημείωση. Για πρώτη φορά το σύμβολο είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, ως φορέας ενός πολιτισμού, όπως ο δυτικός. 

Ολόκληρη η φωτογραφία συνιστά το σύμβολο μιας πράξης μ΄αμείωτη ένταση. Η Sontag αναγάγει τη φωτογραφία σ΄ένα είδος μητρώου θνητότητας. Το ίδιο το μέσο επιβεβαιώνει με κάθε τρόπο αυτήν την ιδιότητά του.
Ο δυτικός κόσμος ανέκαθεν θεώρησε την ανατολή μ΄έναν τρόπο βαθιά επικριτικό. Η πνευματικότητα, η ηθική του, η θεολογική του συνείδηση αποτέλεσαν αντικείμενα μελέτης και κριτικής. Με τα μέσα τέτοιων εκτιμήσεων το χάσμα ανάμεσα σε δύο, διαφορετικούς φορείς πολιτισμού βάθυνε, θέτοντας σε θέση μάχης τους υποστηρικτές των τάσεων αυτών. Η προηγμένη, δυτική σκέψη, ως συνέπεια μιας αδικαιολόγητης αυτοπεποίθησης θέλησε να κοινωνήσει έναν νέο τρόπο ζωής, μια νέα κοινωνικότητα γι΄αυτούς τους βαθιά προσηλωμένους κόσμους στις επιταγές της φιλοσοφίας του θείου.

 Η εμμονική τάση της δύσης διαμόρφωσε το κλίμα της εχθρότητας ανάμεσα στη δύση και την ανατολή. Ένα χάσμα το οποίο δεν θα μπορούσε παρά να οδηγήσει στις εμπόλεμες συρράξεις, οι οποίες επέτειναν το κλίμα απροσπέλαστων, ουσιαστικών διαφορών. Θεσμοί όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ρεαλιστικοποίησαν την επεκτατική θεώρηση της δύσης σ΄ένα πλαίσιο δήθεν πολιτισμικού κοινωνισμού. Ουδέποτε ο πολιτισμός εδραιώθηκε και αναπτύχθηκε σ΄ένα πλαίσιο καταχτητικό. Ως συνέπεια αυτής της παρατήρησης μπορεί να εκτιμηθεί η βαθύτατη σύγκρουση η οποία πυροδοτήθηκε ανάμεσα στους δύο κόσμους. Ένας διαχωρισμός διόλου αταβιστικός, αλλά στηριγμένος απόλυτα σ΄ επίκτητες νευρώσεις ενός ευρύτερου φάσματος.


Η ιμπεριαλιστική πρακτική της δύσης μορφοποιημένη εντέχνως μες στα πλαίσια μιας δήθεν αποστολικής επιδίωξης χαρακτήρισε τις σχέσεις ανατολής και δύσης. Στην εποχή μας η ίδια στάση εκφρασμένη μέσα από τη νεόκοπη τάση της παγκοσμιοποίησης δεν παύει να αποτελεί μια πραγματικότητα. Όμως σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε τούτο να δικαιολογήσει την επικαιροποιημένη, επιθετική πολιτική ενός συνόλου στενά συνδεδεμένου με το κοινό στοιχείο της θρησκευτικότητας.
 Οι κατά κόσμον τζιχαντιστές πραγματώνουν ένα όραμα ευρύτερο απ΄τη φιλοδοξία τους. Το νέο, ισλαμικό κράτος, το οποίο σε μια άλλη περίπτωση ισότητας δεν θα μπορούσε παρά ν΄απαιτήσει την ανοχή όλων των συμβαλλομένων της διεθνούς κοινότητας θεσπίζεται πάνω στη βάση μιας απροσδόκητης σκληρότητας. Η μη επίδειξη ανοχής απέναντι σ΄οποιοδήποτε άλλο δόγμα η μορφή πίστης, οι θηριωδίες απέναντι σ΄όσους λατρεύουν αλλιώτικους θεούς χαρακτηρίζει την ηθική του. 

Αντλώντας μέλη απ΄όλο τον κόσμο, νέους και νέες που ΄χουν ανατραφεί στα γκέτο των αστικών τάξεων σε πόλεις όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι το νέο, ισλαμικό κράτος δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί ένα απτό αποτέλεσμα της νευρωτικής επιμονής με την οποία ασκείται, δίχως αρχές και τύπους το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Οι λήψεις που δημοσιεύονται, οι φωτογραφίες που κοινωνούνται προτείνουν την ηθική του κυνισμού. Μια άλλη, δηλαδή πρακτική της δύσης, δίχως το προσωπείο της πολιτικής που προηγείται, αλλά μ΄όλη τη σκληρότητα την οποία μας δίδαξε ο εικοστός αιώνας.
 Αυτή η νεο-βαρβαρότητα που ανελίσσεται ως πεποίθηση του ακραίου ισλαμικού χώρου υποστηρίζει, υποσκάπτει, σημαίνει ένα πλήθος νοημάτων που σε τίποτε δεν σχετίζονται με τον ανθρωπισμό στην πιο ολοκληρωμένη του έννοια. 

Στην περίπτωση των φωτογραφικών ντοκουμέντων η αισθητική και η ηθική, ως ένα γενετικά μεταδιδόμενο σύνολο άγραφων κανόνων και αξιών, πέρα από την όποια θρησκευτική και ιστορική συνείδηση απλά δεν υφίστανται. Και τούτος είναι ο πιο βέβαιος κίνδυνος για την όψη του κόσμου που σήμερα διαμορφώνεται σ΄όλους ανεξαιρέτως τους παράλληλους.
Δεκαετίες ήδη, έχει καταστεί κατανοητή η τρομερή δύναμη της φωτογραφίας, της εικόνας γενικότερα. Αυτή η εικόνα είναι που φτιάχνει τους ήρωες και αυτός ο ρεαλισμός ήταν πάντα, σύμφωνα με τον Emerson το γέννημα μιας πιστής αναπαράστασης του κόσμου.Ενδιαφέρουσας στο βαθμό κατά τον οποίο είναι δυνατόν να αποσαφηνιστεί η σκληρότητα των νέων, ηθικών κανόνων. Στυγνής, ικανής να παραχωρήσει για πρώτη φορά ένα τόσο θλιβερό συναίσθημα για τούτον τον μέγα κόσμο.


Η Μπέρενις Άμποτ γράφει : ο φωτογράφος είναι σύγχρονο ον που δεν έχει όμοιό του. Μέσα από το βλέμμα του το παρόν γίνεται παρελθόν. Ο κόσμος μας είναι κιόλας παλιός. Ο κόσμος των ανθρώπων περνά στην ιστορία, θάβεται σ΄ομαδικούς τάφους, προσφεύγει στα θαλάσσια σύνορά μας, γράφοντας τις τελευταίες σελίδες της ιστορίας του. Στους νέους αιώνες που εκκρεμούν ακόμη η όρασή μας θα΄ναι φωτογραφική. Αυτή η απόσταση από τις αισθήσεις μας τις ίδιες θα καταστήσει κάθε μαρτυρία ένα απλό και ρηχό είδος πληροφόρησης. Στις φωτογραφίες που κάνουν το γύρο του κόσμου σημαίνει το τέλος του τρόπου με τον οποίο η φωτογραφία ωραιοποιεί. Ζήτω τα νέα, μελλοντικά κράτη, λοιπόν. Ζήτω τα έγκυρα έθνη του μέλλοντος και οι εκφραστές όλων των θεών. Ζήτω οι αποκεφαλισμένες αλήθειες και η μοντέρνα, φιλελεύθερη συνείδηση του δυτικού κόσμου.
Το νόημα των φωτογραφιών απ΄τις ακρότητες στα εδάφη του Ιράκ θα διασφαλιστεί με σιγουριά στο μέλλον, καταγεγραμμένο στα σύγχρονα εκθετήρια της Νέας Υόρκης. Πλάι σε δύσμορφους, δυτικούς και τ΄ασπρόμαυρα καρέ από τον τελευταίο, πάντα μεγάλο πόλεμο της ανθρωπότητας.

Πηγή