Πέμπτη 7 Φεβρουαρίου 2013

ΠΑΙΖΟΝΤΑΣ ΖΑΡΙΑ


 Από τον Κώστα Γεωργουσόπουλο  



Ο Μάικλ Φρέιν, τουλάχιστον στην Ελλάδα, είναι πασίγνωστος από μία σπαρταριστή δαιμόνια φάρσα του που ευδοκίμησε και εμπορικά στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη, το "Σώσε". Ας μη φανεί λοιπόν παράδοξο πως θεωρώ την "Κοπεγχάγη" ένα ανάλογο έργο που έπρεπε να το περιμένει κανείς από έναν συγγραφέα όπως ο Φρέιν, αφού και τα δύο έργα αντικρίζουν τον κόσμο και τον άνθρωπο με την ίδια λοξή ματιά.....




Η φάρσα είναι το απόλυτο θέατρο, αφού επιστρατεύει όλες τις ικανότητες και τις δεξιότητες του θεάτρου αλλά και τις θεατρικές μηχανές για να βεβαιώσει πως το τυχαίο, το συμπτωματικό, το παράλογο είναι τα συστατικά του κόσμου. Γιατί αν ξαναδιαβάσουμε νηφάλια το συνταρακτικά πυκνό και πικρό θεώρημα που καταθέτει ο Σοφοκλής στο Α' στάσιμο της Αντιγόνης, "πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει", θα βρεθούμε μπροστά στο παράδοξο να ορίσουμε τον άνθρωπο ως το πιο αδιέξοδο, το πιο ανοίκειο, το πλέον απροσδιόριστο, το θλιβερά αυτό αβέβαιο ον του σύμπαντος, αφού αλαζονικά έχει βαλθεί να εξιχνιάσει όσα του προκαλούν το δέος , να διεισδύσει βαθιά μέσα στο άγνωστο, να αποκρυπτογραφήσει όσα ο Δελφικός Θεός "σημαίνει", ενώ συγχρόνως αγνοεί τα κίνητρά του, συγχέει τους σκοπούς του, κάνει επιλεκτικές χρήσεις της μνήμης του ή βυθίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα, τα λάθη του στη λήθη. 

Ο άνθρωπος είναι δεινότερος από τα δεινά, διότι διψά να γνωρίσει και να κατανοήσει το άγνωστο περιβάλλον, ενώ αγνοεί παντελώς τον εαυτό του. 
Είναι σαν τον Οιδίποδα που γνωρίζει τη λύση του αινίγματος της Σφιγγός απαντώντας "ο άνθρωπος", και ο ίδιος ο λύτης, άνθρωπος όντας, δεν γνωρίζει ποιος είναι, που πάει κι από πού έρχεται. 
Πιστεύει πως είναι παιδί της τύχης, της πρόνοιας και της εύνοιας και αποδεικνύεται πως είναι δέσμιος της ανάγκης! 
Αυτά όμως είναι τα συστατικά της φάρσας, της κοσμικής φάρσας, της μεταφυσικής φάρσας ή αν θέλετε, της αόρατης παγίδας, του δικτυού και του Δικτύου που έχει στήσει στον Ανθρωπο, όπως μας αρέσει να λέμε, ο Θεός ή η φύση ή η τύχη. Ο Θεός, ή φύση και η τύχη, κατά καιρούς, ως φιλοσοφικά και δογματικά "πρώτα αίτια" θεμελίωσαν τις κυρίαρχες θεωρίες για την ερμηνεία του κόσμου. Φοβάμαι πως είναι το ίδιο πράγμα με άλλο όνομα. Εξάλλου πολυώνυμα είναι πάντα τα πρώτα κινούντα, Ανάγκη, Ζευς, Γιαχβέ, Ειμαρμένη, Μοίρα, Κισμέτ, Κάρμα.

Το αποτέλεσμα πάντα ίδιο: ένας κόσμος ακατανόητος, αλαζονικός, τυχαίος, μια φύση που φιλεί κρύπτεσθαι και ένας διψασμένος άνθρωπος για εξουσία, για ισχύ, για κύρος, από περιέργεια, από απληστία, συχνά από καιροσκοπισμό, από μωροφιλοδοξία να ψάχνει στα σκοτεινά, να ανοίγει πόρτες και να σκοντάφτει σε τείχη, να κατεβαίνει στα πηγάδια και να μην ξεδιψά, να εισχωρεί σε σήραγγες και να μην μπορεί " όσην επιπορευόμενος οδόν" να βρει της ψυχής τα πέρατα.

Ο Φρέιν έγραψε ένα συνταρακτικό έργο με ύλη καθαρά επιστημονική, κρατώντας ακέραιες τις ιψενικές δραματουργικές συνταγές του θεάτρου των ιδεών, αλλά με στέρεο (;) υπόβαθρο τη σαθρή άμμο πάνω στην οποία βαδίζει η καραμπινάτη φάρσα. 
Μόνο που εδώ ο ρυθμός έρχεται από το φινάλε, όσοι εδώ κονταροχτυπιούνται για τη ματαιότητα της γνώσης , για την αβεβαιότητα των προθέσεων , για την θολούρα των κινήτρων, για την αβεβαιότητα των σκοπών και για την κενότητα της συγκομιδής είναι νεκροί. Για να επιβεβαιωθεί άλλη μια φορά εκείνος ο πένθιμος στίχος πάλι του Σοφοκλή στο Α' στάσιμο της  Αντιγόνης, ενώ ο άνθρωπος τιθασεύει τα φυσικά φαινόμενα, ημερεύει τα ζώα, υψώνει πολιτικά  συστήματα, δημιουργεί ένα τεχνητό περιβάλλον, συγκροτεί "γλώσσες" και πάνω από το δοσμένο φυσικό πλαίσιο αυξάνει συνεχώς το στρώμα του ανεμόεντος  πνεύματός του, ενώ βρίσκει νέα φάρμακα και παρατείνει το βίο του: " 'Αιδα μόνον φεύξιν ουκ επάξεται" μόνον το Χάρο δεν μπορεί να γλιτώσει…

Γιατί, βέβαια, ο θάνατος δεν είναι αρρώστια και δεν υπάρχει γιατρικό ή γιατροσόφι γι αυτόν.
Από την όχθη του θανάτου δύο μεγαλοφυϊες και μια γυναίκα - πρακτική, προσγειωμένη- προσπαθούν να εξηγήσουν τις συμπεριφορές τους εν ζωή : τις συγκρούσεις, τις ζήλειες, τις αλαζονείες, τις μικρότητες, το νείκος (έρις) και τη φιλότητα (έρως) που τους συνόδευε σε μια ολισθηρή περίοδο ιδεολογικών και αιματηρών συγκρούσεων και συνάμα μεγαλειωδών συλλήψεων στη θεωρητική Φυσική. Ο Νήλς Μπορ και Χάιζενμπεργκ ( και στο βάθος του τοπίου Ο Πλάνκ, ο Ανιστάιν, ο Οπενχάϊμερ, ο Ντε Μπρέιγ ή Ντεμπρολί, ο Σρέντινγκερ) είναι οι θεμελιωτές των θεωριών της Σχετικότητας, της Απροσδιοριστίας, της Αβεβαιότητας, της Συμπληρωματικότητας και του Τυχαίου.

 Με σύγχρονα ερευνητικά μέσα, όργανα, εργαλεία και πολύπλοκες μαθηματικές μεθόδους ανακάλυψαν, επανανακάλυψαν είναι η κυριολεξία και επανέφεραν με νέο ενισχυμένο κύρος τη θεωρία των αριθμών του Πυθαγόρα, τη σχετικότητα, την κυκλικότητα του Χρόνου και τη διαλεκτική του Ηράκλειτου, την ατομική θεωρία του Δημόκριτου και τη συμπληρωματικότητα του Εμπεδοκλή. Όταν πριν σαράντα περίπου χρόνια ο Χάιζενμπεργκ ήρθε στην Αθήνα και μίλησε στην Πνύκα, ενώ όλοι περιμέναμε να αναλύσει την Αρχή της Αβεβαιότητας, μίλησε για τον Ηράκλειτο και την Πλατωνική Θεωρία των Ιδεών! Τι άλλο δηλαδή λέει ο Φρέιν εν πυκνώ στην "Κοπεγχάγη" από τον ορισμό που δίνει ο Σωκράτης στον "Φαίδωνα" για τη Φιλοσοφία : "Μελέτη Θανάτου".

Τελειώνω με ένα φιλοσοφικό , όχι άσχετο πιστεύω, ανέκδοτο. Ο Ακραγαντίνος Εμπεδοκλής ( συμπατριώτης του Πιραντέλλο) υλιστής και άθεος και φιλοσοφικά δυϊστής, θεμελίωσε την Αρχή της Συμπληρωματικότητας δογματίζοντας πως δύο δυνάμεις κυριαρχούν στον κόσμο, το νείκος  ( η έρις, η άπωση) και η φιλότης ( ο έρως, η έλξις). Θέλοντας να διερευνήσει τα μυστήρια, τα δεινά της φύσεως, από δίψα και περιέργεια κατέβηκε στον κρατήρα της ενεργού Αίτνας, έπεσε μέσα και, φυσικώ  τώ νόμω εξαερώθηκε. Οι αφελείς συμπατριώτες του θεώρησαν ότι ανελήφθη στους ουρανούς, τον ανεκήρυξαν θεό και , υπάρχουν και σήμερα διασωθέντες βωμοί της λατρείας του.

Φάρσες τραγικές, ιλαροτραγικές που σκαρώνει το τυχαίο, το συμπτωματικό, το σχετικό και το απροσδιόριστο της Φύσης και του Χρόνου που είναι "παίς παίζων πεσσεύων" παιδί που παίζει ζάρια.

Κι ένα τελευταίο: Ο Αινστάιν κάποτε είπε στον Μπορ : "Ο Θεός δεν παίζει ζάρια",παραπέμποντας στον Ηράκλειτο, και ο Μπορ ήρεμα του απάντησε: " Σταμάτα ’Αλμπερτ, να υποδεικνύεις τι παιχνίδι θα παίξει ο Θεός"!

 Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος είναι κριτικός θεάτρου. Το κείμενο ήταν ο πρόλογος στο πρόγραμμα του Θεάτρου των Εξαρχείων όπου παίχτηκε το έργο "Κοπεγχάγη" του Μάικλ Φρέιν το 2004 σε μετάφραση Αννίτας Δεκαβάλλα  και σκηνοθεσία Τάκη Βουτέρη. 
Η ίδια ομιλία δόθηκε και στο θέατρο "Αλφα" το 2012 όταν η παράσταση ανέβηκε σε μετάφραση Αννίτας Δεκαβάλλα και σκηνοθεσία Γιάννη Μαργαρίτη με πρωταγωνιστές την Ηρ. Μουκίου, τον Β. Ρίσβα και τον Θ Αντωνιάδη. Ευχαριστούμε θερμά το θέατρο των Εξαρχείων και τον κύριο Κώστα Γεωργουσόπουλο για την παραχώρηση αυτή.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

...ό,τι έχετε ευχαρίστηση..